vengma

Albert von Le Coq  (1860–1930) Oryantalîstan mîyan de zaf merdiman Kirdkî/Zazakî ser o xebat kerdê. Ewil cigêrayoxanê ziwanî pê herfanê verênan metnî qeydkerdî. Badê cû nê metnî çarnayî herfanê latînkî. Labelê hîna  alfabeya transkrîpsiyon ameya gurenayiş. No zî semedê wendiş û famkerdişê nê metnan zehmetî virazeno. Kedê nê cigêrayoxan cayê xo nêvineno. Nê xabatan ra yew zî ê Albert von Le Coqî ya. Le Coq 8 Êlule serra 1860 de Berlîn de ame dinya. Eslê xo Fransiz o. Labelê keye înan bar kerd ameyî Almanya û o ca de ca dayo xo. Babîyê Le Coqî bazirganî kerdêne. Albert zî gureyê bazirganî de babîyê xo het de xebetîya. Serra 1881 de semedê bazirganî ya şi London. Dima ra  zî şi Amerîqa. Serra 1887 de wendişê xo qedîna, bi doxtorê tibbî. Serra 1900 de agêra, ame Berlîn û o ca de ca da xo. Albert von Le Coq, 21 Nîsan Serra 1930 de merd. Mudeyo derg muzeya etnolojî de xebetîya. Albertî karê xoyo esil doxtortî ra zêder arkeolojî û ziwan ser o xebatî kerdî. Ziwanê Tirkî, Erebkî û Fari

Not:  Seba nameyanê nêrkî (n), makî (m) ronîyayo.     Nameyê Şêngeyan Gome (n) Mezra (m) Dewe (m) Nahîya (m) Qeza (m) Wîlayet (n), Şaristan (n), Bajar (n) Tirkî Kirdkî Adıyaman Semsûr (n) Besni Bêsnî Çelikhan Çêlikan (n) Gerger Aldûş (n)  Gölbaşı Serê Golan (n) Kahta Kolik (n) Samsat Semsat (n) Sincik Tut

Dara Hênî  (Genç) qezaya  Çewlîg î ya. Hetê başûrê rojhelatî de Çewlîg ra 20 km dûrî ya. Xususîyeto tewr muhîm yê Dara Hênî no yo ke, mîyanê sînoranê aye de kirdkî ra teber sewbîna lehçe yan zî ziwan qisey nêbeno. Hetê dînî ra, goreyo ke verênî vanê, şarê mintiqaya Dara Hênî û dorûverê aye ra qismêko muhîm êzidî bîyo. Nimûne, mîyanê şarî de hema zî vajîyêno ke eşîra Taws, Tavz û Musyan hur kird ê û hetanî 200 serrî verê cû zî êzidî bîy. Dima, tayê şertanê cîya-cîyayan ra bîyê musluman. Dewê Dara Hênî yê ke nika sey muxtarîye hesibênê  65  heb ê. Nînan ra Valêre  (Çaytepe),  Sîwan  (Servi),  Warê Merge  (Yayla) û  Nederan  (Yenisu) nehîye yê. Mezrayê Dara Hênî zî  230  heb ê. Ma nameyê tirkî yê mehla û dewê ke sey muxtarî hesibênê tesbît kerdîy la na merhele de ma nêşay nameyê tirkî yê mezrayan tesbît bikin. Tesbîtkerdişê nameyan de seba ardimî ma kek Nîhatî rê û embazanê bînan rê zaf sipas kenê. Nameyê makî bi  (m) , nêrkî bi  (n)  û zafhûmarkî zî bi  (zh)  îşaret bîyê. N

      Ziwan, aletê pêkerdişê însanan o. Însanî yewbînan de bi ziwanî  pêkenî. Fikîr û hisîyatanê xo pê ziwanî nîşan danî. Beynateyê însanan û heywanan de ferqo tewr muhîm zî no yo. No ride ra verênan vato ke însan heywano natiq o. Natiq yew çekuya erebkî ya. Qeydeyo ke vanî manayê ci keso ke fikîrîyen (hizirîyen) û qalî ken o. Beynateyê ma û heywanan de ferqo tewr muhîm no yo. Ma eşkenî bifikîr û fîkranê xo zî eşkera biker. La heywanî naye nêeşkenî. Nîyo se heywanî zî sey ma wenî, şimenî, kuwenî ra, zêdîyênî û mirenî.

Nika şima vanê no çi yo? Kam ca ra vejîya? Ez bineyna cuwa pey şima ra vana, le verê ez qayil a tarixê kartolan şima rê kilmek binusî. Kartolî  seserrê 16.( teqrîben bênatê  1564 û 1572 )  Îspanyolan ,Amerikaya Bashûr ra ardê û bê Îngilîstan pîyorê Ewropa kartolî îspanyolan ra girewtê. Nezdîye panc hezarî cins kartolî estê.  Cayîyanê Amerika ra Înkayan verê Îsayî teqrîben hewt hezarî serrî cuwa  ver ( tayî vanê des û hîre hezar serrê verê Îsayî ) kartolî ramitî .

Ez şexis xo rê vajî, bi serran a ke, na mesele ra elaqedar a. Sere de mi xo ra pers kerd û mi va: “Ez kam a? Çi esil ra yeno? Nesl û nesebê mi, şino reseno kamî?” Merdim eşkeno vajo: “Esil û neseb çi ra muhîm î? Ma heme, însan î; ti çi semed ra ferq erzenê mabênê însanan?” Raşta zî heqê merdimî est o ke na perse, biperso. Labelê no ferq, mi nêeşto mabênê însanan. Homa Teala bixo, no ferq eşto mîyanê însanan. Gelo çi ra? Na mesele de, ez çirey qayîl nîya dîn û bawerî bikuwero mîyanê gureyî. Çunke na mesele, meseleya însanbîyayîş a. Merdim wazeno wa wayîrê yew dîn bo û wazeno zî wa bêdîn bo, hewna zî na mesele ey elaqedar kena. Labelê tay meseleyî zî estê ke bê dîn û bê bawerî zî, nênî îzah. Homa Teala, Kelamê Qedîmê xo de, sûreyê Hucûratî de û ayeta des û hîrêyin de ferman kerdo ke: “ Ey gelê însanan! Ma şima, yew camêrd û yew cinî ra viraştî. Dima zî semedo ke şima yewbînan bişinasnî, ma şima sey şar û qebîleyan cîya kerdî. Homayî hete de zî tewr holê şima, o ke xo pawen o. Allah

Kitab de 11 cinî, 52 camêrdî pêro pîya 169 eserê 63 nuştoxan ca girewto. Enstîtuya Ziwananê ke Tirkîya de Ciwîyenê ya Unîversîteya Artuklu ya Mêrdînî bi nameyê “ Edebîyatê Kirmanckî ra Nimûneyî ” kitabêk weşana. Kitab weşanê tewr verên yê Enstîtuya Ziwananê ke Tirkîya de Ciwîyenê yo û destpêk ra hetanî ewro nimûneyê muhîmî yê edebîyatê kirmanckî tede ca gênê. Kitabê ke edîtorîya Roşan Lezgînî de hetê Prof. Qedrî Yildirim, Îbrahîm Bîngol û Roşan Lezgînî ra amade bîyo ebadê 16 x 24 de 694 rîpelî yo. Kitab bi amancê ke unîversîteyan de sey materyalê wendişî amade bîyo la seba cigêrayox û meraqdaranê edebîyatê kirmanckî zî çimeyêko muhîm o. Kitab bi teqrîzê rektorê Unîversîteya Artuklu Prof. Serdar Bedîî Omayî dest pêkeno û hetê dewlemendîya muhtewa ra “merdim şêno vajo ke no eser ziwanê nuştekî de tomografîya kirmanckî ya.”

Ez wina taxmîn kena ke na perse nê serranê peyênan hîna zêde pers bena. Xususîyetê serranê peyênan ra yo. Ez bîlhesa seba kirmanckî (zazakî) bivaja; şarê ma yo ke na dîyalekte qisey keno, nê serranê peyênan, bi ziwanê xo hîna zêde eleqedar o. Hes û hewesê xo roje bi roje xişn û xorîn beno. Hîna zêde meraq kenê, wanenê, musenê. No zî çîyêko weş o. Merdim pê zerrîweş beno. Coka yo ke persa corêne hîna zêde pers bena. Oyo ke mi teqîb kerdo, kesê ke bi kirmanckî eleqedar ê û ser o sereyê xo dejnayo, rast-xelet, goreyê xo cewabê na perse dayo. “Da-des fekî estê” vato, “panc fekî” vato “hîrê fekî” vato, “di fekî” vato… Cewabêko muşterek nêvejîyayo meydan

Rojêk yow şêx aspar şino dewa Azî û beno meymanê yow merdimê azijî. Keyewo gi şêx tede bîyo meyman, desirmay yinî zî çinîk a, cenîye keyî teyna wa, pîyorê gureyê keyî ho cenîyek mil a. Lingey cenîyek yow ha kulbe di yow ha kalûn di, ge ha mîyon pesî di ge ha verê tewqe di non pojena. Yanî hela kutikî rê hesret a. Şêx nata gi astorê xo ra yeno war, dest pêkeno nata-weta emron dono. Cenîye keyî gemê astorê şêxî tepişena, şêx astorê xo ra yeno war û von:

Namê Marsi İmparatoriya Romara êno; o taw cıra Stella Martis, yanê Astarê Marsi amênê vatene (Mars Romade Heqê Şeri bi). Waxtanê khanara hatani ewro insana Mars merex kerdo, derheqê Marsi de gelê çi amê vatene û nivısnaêne. No merexê insanao hazarsere, roja ewroênede çarniyore projanê şiyayêna Marsi. Rışnaêna kutiki leqiya, feqet eke projê nıkay rınd bêrê ca, nezdiyê 2035de insani game erzenê Mars...  Çawo ke Galilei teleskopê xo çarnare Mars, sere 1609 biye; na dolıma vırêne biye ke ebe teleskop qaytê Marsi biyêne. Wertera ebe seda seri vêrdira, teleskopi taina avê şi, insani derheqê Marside çiyê newê mısay. Urıza, Ameriqanıca, Awrupayıca û Japona gegane piya gegane ki ciya, gelê wesaitê feza rışnay Mars. Feqet zaferiyê nê wesaita, ya qe nêrêşti Mars, ya ki reşti cı feqet uja xerepiyay, irtibatê dina û dınya vısiya. Sera 1975de Nasa destkerd be Proja Vikingi û dı wesaitê feza verva Marsi fiştire rae; serêra tepya, 1976de nê hurdmina wesaiti (Viking-1 û Viking-2) hardê Marsi sero

Medîna sukey peyxembêr, îslamî heyna bîy sey vêr Xelîfetî resay 'Umêr, dînya ra şî peyxembêr ma Medîna sukey Qur'anî, hezek' peyxember bî ganî Xelîfetî kewt 'Usmanî, dînya ra şî peyxembêr ma Medîna yew suka guler, tede defin bî peyxember Xelife bi 'Elî Heyder, dînya ra şî peyxembêr ma 'Elî Heyder Hazret 'Elî, Ya Rab, qey vil 'ef bik' telî! Zazakî vûn Mehmed 'Elî, dînya ra şî peyxembêr ma Arapça bir kelime olan mevlit; doğum, doğma, dünyaya gelme, doğum yeri, doğum günü anlamlarına gelir. Edebiyatta mevlit, Hz. Muhammed'in doğumunu, yaşamını; peygamber sevgisini övgü ile anlatan ve çoğunlukla mesnevi biçiminde yazılmış eserlerdir. Bu eserler başta Hz. Peygamber'in doğum günü olmak üzere kandil, kadir gecesi, sünnet düğünü, düğün, ölüm vb. dolayısıyla düzenlenen törenlerde okunur.

Mehmet Butakın’ın kendi ifadesiyle gerginliğin işareti olan ‘Yaylılar İçin Dörtlü’ adlı şiir kitabı 2006 yılında yayımlandı. “Yaylılar İçin Dörtlü?de yer alan şiirler daha yüksek sesle söylenebilir tarzda. Şairin dili çözülmüş diyemesek bile sesi daha bir gür çıkıyor. ?Sayık Hattatlar Baladı?, ?Dağ Kantatı?, ?melez kızkuşu? ve ?ruhsuzlar için dörtlü? başlıklı şiirler diğer şiirler gibi aynı yere dökülseler de farklı bir akışkanlığa sahip. Uzak zaman ve ırak mekânların çağıltısını yüreğine yüklenmiş bir şairin nasıl bu denli sözcükler arasında sükûneti sağlayabildiğine bir kez daha şaşırdım.” (Hüseyin Akın, www.e-mizah.com)

Surê Fatha 1- Rehmun o Rehiym Pê numê Humêya. 2- Hıemd qê Rabb a’lemunow. 3- (Wuı) Rehmun ow Rehimuw (wahar rehmow wahar şefkatow). 4- (Wuı) wahar ruêj (mehşêrow) dinow. 5- Ma tênıka qê Tı qullati kên, têna Tıra hembêri wazen. 6- Ma berz (bışaw) rêyow raşt 7- Aynunıg Tı ne’met dow cı, ma berz rêyê aynun. Ayig gınê e’zab tır ow ayig rêyê tıra qoti miyun delalêti, ma rêyê aynun me erz. zazakivaj.com

Des û yew şoreşgerê kurdî ke destgirêdaye verê dadgehêde Îranî de nisenê ro,  dirbetin erd de kunê ra. Hekimê Îranî emr dano ke nê cêncî bişanîyê qersunan ver. Esker û hêzanê taybetî yê Îranî bi 11 çekanê G3 qersunanê xo  nanê leşanê şoreşgeran ra. Des û yew ginenê war ro, tayê xafil de canê xo danê, tayê hîna çimrakerde war de manenê. Hakim naye ser o çeka xo vejeno, yew bi yew nano sereyê des û yewan ra.

Ha cênc ha kokim, însanî weşîya xo de goreyê keyfê xo flort keno  (kalikanê ma termê “flort”î nêzanayêne, vatêne “mordem sono welenge”). Ge-gane merdim ceribnayîşo xo yê biforsî de şeweşîno ra tede maneno, ge-gane kî bi serkewtiş ci ra vejîno. Eee, madem ke merdimî qerar da ke şêro bextîyarîya xo ra bigêro, ha nawo ma ra panc pêşnîyazê flortî. Eke hîna nêbî, qusur made nîyo, pî û bira! Bize bi linga xo, merdim bi… Ti fehm kena yanî.

No zanîno: zêde şeker seba didanan rind nîyo.  Heto bîn ra kî zanîno ke şeker tena bîskuvît, pasta û çîkolota der o. Gerek merdim naye rast bikero. Hema-hema her werd de şeker esto. Eke şenik o, problem çin o. La zêdeyê ci zerar dano leşa însanî. Şeker sey alkol û tutin rasterast zerar dano mezgê însanî.

Dêvê teknolojî û rayberê înovasyonan, şîrketo amerîkan  Apple  ra rîwayetêda newîye vejîyaye: yew saeta destan ê komputure.  Goreyê veng û vajan ra na saeta biaqile bi nameyê  iWatch  komputur û telefonê destan de girêdaye ya. Melumatanê rojnameyê  Wall Street Journal î ra gore na saete de tayê fonksîyonê komputure û telefonanê destan do bibê. No taw Apple şîrketê xo yê sanayî yê Çînî  Foxconn  ra pîya dîyazn ser o

Xebera rojnamayê îngilizî  The Guardian î ke aşmê ra ver neşr bîbî, seba xebitnayoxanê Înternetî sey şok bî.  Kesanê ke heta nika bawer kerdêne ke enformasyonê taybetî yê ke serê torranê sosyalan sey Facebook ya kî Twîtterî de vila benê, seveknaye yê, nika rastîya bîn a Înternetî vînenê.

Türkiye ve Kürdistan’da son 10 yılın siyasi gelişmelerinin muhasebesini yaptığımızda üzerinde en fazla konuşulan konulardan biri de dil meselesi, diğer adıyla anadili  veya Kürtçe konusudur. Bu durum hem Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) hükümeti için hem de  en geniş anlamıyla Kürt hareketi açısından böyledir. Zira hükümetin, kendisini Kürt meselesi konusunda gelmiş geçmiş en demokratik hükümet olduğunu iddia etmesini açıklama biçimine baktığımızda sadece Kürtçe ile ilgili attığı bir takım adımların öne çıktığını görebiliriz

Ez wazeno no nuşteyî xo de derheqî tarîhçeyî nuştişî kirdkî de agahdarî bidî. Herçî ra verî ganî ez nameyî no lehçeyî kurdî ser çend çîyan vacî. Nameyî lehçeyî ma Se ke yeno zûnayiş myanî şarî ma de çend nameyî no lehçeyî kurdî estî. Ez kirdkî sey yew lehçeyî kurdî qebûl kena. No vînayê min o, no rid ra ez no nuşte de zi îna nûsena. Şarî ma yê Çolîg, Depi, Palî û Pîran no lehçe ra vûnî “kirdkî” û sey milet zi xo ra vûnî, “ Ma Kird î”. Na mintiqa de kurdê ke kurmancî qisêkenî, înan ra vûnî “Kurmanc”. Şarî Dêrsim ziwanî

1. ZAZACA`NIN İSİMLENDİRİLMESİ Bilindiği gibi Zazaca bazı değişik isimlerle isimlendiriliyor. Bingöl, Palu, Karakoçan, Genç, Solhan, Piran, Hani, Egil, Hazro ve Lice’de yaşayan halk konuştuğu dile “Kırdki”, kendisine de “Kırd” diyor. Dersim, Erzincan, Kiğı ve çevresinde yaşayan halk konuştuğu dile‚ “Kırmancki”, kendisine ise “Kırmanc” diyor. Siverek, Çermik, Çüngüş ve Gerger’de yaşayan halk ise konuştuğu dili “Dımıli”, kendisini de “Dımıli” olarak isimlendiriyor. Ayrıca, Bingöl ve çevresindeki ve birçok yerlerdeki Kurmancca konuşan halk da Zazaca`yı “Dımıli” olarak isimlendiriyor. Son yıllarda başta Palu ve Elazığ olmak üzere bir çok yerde ve yabancılar tarafından “Zazaca“ isimlendirme daha çok kulanılmaya başlanmıştır

Kîrdê ke komputure ser şuxulîyênî û nuşteyan nusenî rê yew pirsgirek esta. Pirsgirekê klavyeyî. Alfabeya tirkan de ê, û, î nuştiş ezîyet o. Alfabeya îngîlîzan de zî ç, ş nuştiş ezîyet o. Hetta rê rê şarê ma ra tay kesî vanî qey klavyeyê kîrdkî çin o. Ma înternetî de raştê sîteyêk ameyî. Na sîte de qey kurdkî programê klavyeyî virazîya yo. Ma waşt ke xebera şima zî bibo.

Merik ronîşte bî. Ma vîst serre ra tepya, juminî dîyêne. Vîst serre ra ver zî ma ke qalê Kurdistanî kerdêne, se ke destê xo bigino adir ra, henî ‘uf-kuf’ kerdêne, ma ra bi Tirkîyê xo vatêne ‘mîlîyetcî’ û şîyêne. O waxt (wa name vindo) çepê Tirkan de bî. O, wayîrê ‘medenîyetî bî’! Ma ‘tepya’! bime. O, ‘zaneye b’i! Ma, ‘nezan’ bîme O,’entel bî’! Ma ‘cahîl’ bîme Axir  ‘enternasyonalîstîye ra’ bigime, heta ‘ewren û dewranîst’ bî! Çi nêzanitê ke! Rojê Afrîka de ‘faşizmî dêm

Mir Celadet Alî Bedirxan 15  gulana serra de 1932 kovara "Hawar" î vete.  Vejîyayîşê na Kovare hetanî serra 1943 dewam kerde û hetanî Peyni 57 hûmare vejîya. Ewro hiçbir Tarix, Yani 15  gulane, Hawari Kurdan re biyo "Rosane Ziwanê Dayîke" vejîyayîşê bi munasebetê.  NE cend Serri Ye pancêsê gulane de kurdî na Roje sey Rosani kene Piroz. Hawar kovara Kurdan bir yewin bir ke bi herfanê latînan vejîyena.  Humara vist û hîrêyine bir temmuza serra de 1933 mewlidê Osman efendiye Babijî NESR Beno.

Çewlîg de hewtês hebî YÎBO estî. YÎBO bi tirkî “Yatılı İlköğretim Bölge Okulu”. Qijê Kurdan seba wendişa dewan ra yenî nê wendegehan. Nê wendegehan de cayê rakewtişî zî est o. Tutanê des-pancês dewan bi dolmîşan danî arî û tîya de tirkî û dersan bînan musnenî. Şewe zî qijan, pansîyonan de kenî hewn a.

Kovara îngîlîzî The Economîst derheqê ekonomîya Tîrkîya ju analîze derg nusne kerd û ard vatene ke maskeyê ekonomîya Tirkîya gine no war. The Economîst ra gore ekonomîyê Tirkîya serranê peyen de ebê endustrî ney bi deynê teberî ebê sektorê awanîyê û hernîyayis bî hîra. Dimê krîzê polîtîk nika no raverşîyayisê çewtê ekonomî ser Tîrkîya kontrolê xo tene-tene keno vîndî. Gama viren de xeylê kapîtalê welatê dugelî borsa yê Tirkîya ra vejîya û pere yo demê kilmek kî ekonomîya Tirkîya re boşta xo çarneno. Beno ke krîzê ekonomî ebê krîzê finansî û krîzê bêkarîye bi giranî dewam kero. Analîz de The Economîst, Tayyîp Erdogan giran rexne keno û dano zanayene ke ekonomîyê Tirkî tena ebe ju serekvezîr yo ke dersa xo rind girewto beno pêt. http://dersiminfo.com/