Tarîxê Xonamekerdişê Kirdan

Xulasa: Grûba komelkî ya kurdan ke tarîx de bi nameyanê “Dimilî/Dunbulî” û “Ekrad-ı Zaza” (Kurdê Zazayî) behsê înan bîyo, ca ra ca xo bi nameyê Kird, Kirmanc, Dimilî û Zaza, ziwanê xo zî bi nameyanê Kirdkî, Kirmanckî, Dimilkî û Zazakî, mintiqaya xo zî bi nameyanê Kirmancîye û Kirdane name kerdo. Têkilîyêka nêzdîye mîyanê nê nameyanê cîya-cîyayan û tarîxê na grûba komelkî ya kurdan de esta. Na meqale de nameyê Kird û Kirmanc ke nameyê etnîkî yî û nameyê Dimilî û Zaza ke nameyê komelkî yî, hetê kokê xo yê tarîxî ra do bêrê analîzkerdiş.




1. DESTPÊK

Kurdî sey miletêk cîya-cîya grûbanê komelkîyan ra yenî meydan û bi lehçeyanê cîya-cîyayan qisey kenî. Grûbê komelkî yê kurdan zî xo bi nameyanê cîya-cîyayan name kenî yan zî teber ra cîya-cîya name benî. Kurdê ke nê serranê peyînan hîna zaf bi nameyê “zaza” yenî şinasnayîş, ca bi ca xo ra “kird”, “kirmanc”, “dimilî” û “zaza” vanî. Herçiqas nê nameyan ra ewro çekuya “zaza” bineyna meşhur bîya zî, nê heme nameyî prosesê tarîxî de ameyî gurênayîş û ewro zî vajîyenî.

Faktorê xonamekerdişî prosesê tarîxî ra girêdaye yî. Şarî ge-ge bi nameyê etnîkî, bi nameyê komelkî, bi nameyê eşîrkî û bi sewbîna tewir cîya-cîya xo name kerdo. Bi rastî nê tewir namekerdişê cîya-cîyayî hem kurdanê bînan mîyan de, hem zî mîyanê sewbîna miletan de estî. Mesela eslê xo de Soran Kurdîstanê Başûrî de nameyê mintiqayêk o, la nika bîyo nameyê grûbêka kurdan û sey sorankî bîyo nameyê lehçeya înan û ê ke na lehçe qisey kenî teşmîlê hemîne bîyo. La ê xo sey kurd yan kirmanç name kenî. Reyna almanî her çiqas semedê xo deutsch vajî zî teber ra semedê înan hîna zaf alman yan zî german vajîyeno.

Nê teblîxî de nameyê “kird” û “kirmanc” ke nameyê etnîkî yî û nameyê “dimilî” û “zaza” ke nameyê komelkî yî, hetê kokê xo yê tarîxî ra do bêrê analîzkerdiş. Sewbîna tewir namekerdişî zî estî ke yan sey “şarê ma” namekerdişê etnîkî û komelkî ra teber nameyê tebîî yî, yan zî sey “ginî, çarek, lol” tena teber ra û mintiqayêka tenge de vajîyenî yan zî sey “kirdas” û hetê kirdan ra semedê kurdanê bînan vajîyenî, ma bi kilmekî ca da înan zî.

Bîlal Zîlan


Seba wendişê pêroyê metnî bitikne>>>