Dersa Ziwanî - 8 (Karî-II)
a) Karo întransîtîf (bi tirkî: geçişsiz)
Karo ke subje keno eke nêvîyaro çîyêna ser, întransîtîf (bi tirkî: geçişsiz) o.
Nimûneyî: “O tim huyeno.” “A zî huyena.” “Ti ameyî.” “Şima yenê.” “Ê ameyê.”
Seke aseno karo întransîtîf de nêrî, makî û zafhûmarîya karî rasterast subje ra eleqedar ê.
b) Karo transîtîf (bi tirkî: geçişli)
Karo ke subje keno, eke şexsêk yan çîyêna ser o tesîr bikero yan zî bivîyaro çîyêna ser,
transîtîf (bi tirkî: geçişli) o. Karo transîtîf de cewabê persanê “çi, senî, kamî” esto.
Nimûneyî: “Mi sayî werdî.” “Aye kincî deştî.” “Ey cixara şimite.” “Şima derse ezber kerde.”
“Înan nan werd.”
c) “Karo Nêmcet” (Kopula)
Kirdkî de yew kar (fîîl) esto ke temam nîyo, “karo nêmcet” o, tena demeyê nikayinî de ancîyêno.
Tirkî de nê karî ra vanê “ek fiil”, îngilîzkî de zî “copula” (kopula) vajîyeno. Kirdkî de no kar zemîran,
sifetan û nameyan ra cîya nusîyeno. Nimûne:
“A kam a, o kam o, ê bînî kam ê? A Zelal a, o Welat o, ê zî wendekar ê.”
Karo nêmcet yê halê negatîfî zî bi preverbê negatîfîye “nê”yî virazîyêno la kirdkî de gama ke
vengê “ê” keweno vernîya vengê “y” vurîyeno beno “î”. Nimûneyî:
“A qeleme nîya, o defter nîyo, ê zî kitabî nîyê.”
Karo nêmcet de, îzafeyê makî û zafhûmarîye yê nameyî keweno, vîndî beno.
Ma vajîn ke “gule” makî ya. Gama ke ma karo nêcet de “gule” bişuxulnin,
ma nêvanê “A gule ya.” Ma vanê “A gul a.” Hewna, “zimbêlî” zî zafhûmar ê.
Ma nêvanê “Ê zimbêlî yê.” Ma vanê “Ê zimbêl ê.” Labelê negatîfîya karê nêmcetî de
îzafeyê makî û zafhûmarîye pîya xo pawenê, vîndî nêbenê. Nimûneyî: “A gule nîya.”
“Ê zimbêlî nîyê.”
Nuştişê karê nêmcetî de xususîyetêko muhîm zî no yo. Cumleyanê dergan de
ge-ge nuştişê karê nêmcetî (kopula) de, hetê nêrî û makî ra şaşîye virazîyena.
Rasta ey, kar aîdê kamcîn nameyî bo ganî cinsîyetê ey bigêro. Ma vajin ke
“Licê welatê kurdan o.” Tîya de kopula, yanî karo nêmcet aîdê çekuya “welat”î yo.
Û seba ke “welat” nêrî yo, coka kopula zî nêrî bena. Ma nimûneyêna bidin:
“Dêrsim herra kurdan a.” Seke aseno, kopula aîdê “herr” a, neke aîdê Dêrsimî.
ç) Karo Nêmcet: “Bîyene/Bîyayîş”
Karo nêmcet sey “bîyene/bîyayîş”î zî estê. Nimûneyî:
“O kam bi? O Hesen bi. Wa bo, wa sey to bo.”
“A çi bî, o çi bi, ê bînî çi bîy? A qeleme bî, o defter bi, ê zî wendekarî bîy.”
d) Nusîyayîşê Çekuya “Çin”î û Karo Nêmcet
Çekuya “çin” û karê “estene” eynî nîyê. “Estene” xoser kar o.
Seba ke çekuya “çin” (bi tirkî: yok) eynî sey çekuya “senîn” xoser
kar (fiil) nîya coka karo nêmcet (kopula) na çekuye ra cîya nusîyeno. Nimûneyî:
“Nanê ma çin o, awa ma çin a, pereyê ma çin ê.”(*)
___________
(*) No metn rojnameyê NEWEPLî hûmare 8, rîpel 2 de weşanîyayo.
Not: Amadekerdişê nê metnî de ma kitabê “Amadekerdox: Grûba Xebate ya Vateyî,
Rastnuştişê Kirmanckî (Zazakî), Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul 2005” ra îstîfade kerd.
ROŞAN LEZGİN
Yorumlar
Yorum Gönder