Dersa Ziwanî – 11 (Vurîyayîşê Vengan)

Nuştişê ziwanî de vengî çiqas sey yewbînan bêrê nuştiş, formê çekuyan (kelîmeyan)
çiqas eynî bê, ziwan hende standardîze beno. Ziwano standard hem hetê nuştişî ra hem
hetê fehmkerdiş û musayîşî ra rehetîye xo reyde ano. Ziwan çiqas rehet bo hende
asan yeno şuxulnayîş.

Kirdkî de tayê vengî estê ke telafuz de ca ra ca, mintiqa ra mitiqa vurîyenê
(bedilîyenê), cîya yenê vatiş. Na derse de ma bala xo danê nê vengan ser.


1) -an
Tayê cayan de herinda vengê “-an”î de “-ûn”, “-on”, “-û” yan zî “-o” yeno vatiş.
Nimûneyî:

banan > bûnûn, bonon, bûnû, bono
dewan > dewûn, dewon, dewû, dewo
mangan > mûngûn, mongon, mûngû, mongo
zanayan > zûnayûn, zanayon, zûnayû, zonayo

Grûba Xebate ya Vateyî ke seba standardîzekerdişê kirdkî xebitêna, pêşnîyaz
kena ke ma nuştiş de nê vengan ra, vengê “-an”î tercîh bikin.

No hawa vurîyayîşê vengan ca ra ca tayê çekuyanê bînan de zî beno. Nimûne:
nan> nûn, non
camî > cûmî, comî, cumî
Nînan ra, bitaybetî nuştiş de, formo ke tercîh beno, formê “a”yî yo.

2) –am

Kidkî de vengê “-am”î zî ca ra ca vurîyeno. Nimûneyî:
kam > kûm, kom
lamba > lûmba, lomba
name > nûme, nome
tam > tûm, tom
zama > zûma, zoma 

3) Vengê J, C, Z

Kirdkî de tayê çekuyan de nê vengî ca ra ca cîya yenê vetiş.
Grûba Xebate ya Vateyî pêşnîyaz kena ke ma nê vengan ra vengê “J”yî tercîh bikin.
 Nimûneyî:

çije > çice, çize
dej > dec, dez
dewij > dewic, dewiz
dêrsimij > dêrsimic, dêrsimiz
erjan > ercan, erzan
lajek > lacek, lazek
lojine > locine, lozine
nimaj > nimac, nimaz
projine > procine, prozine
roj > roc, roz
roje > roce, roze
vaje > vace, vaze 

4) Vengê “K” û “Ç”

Kirdkî de tayê çekuyî estê ke tayê cayan de bi “K” tayê cayan de bi “Ç” yenê vatiş.
Hîna zaf zî gama ke vengê “K”yî dima vengê “Î”, “E” yan “Ê” yeno,
no veng vurîyeno sey “Ç” yeno vatiş. Grûba Xebate ya Vateyî nê her di
vengan ra “K” tercîh kerdo. Nimûneyî:

kefî, kefîye > çefî, çefye
keye > çeye
keyf > çêf
kêna > çêna
kêneke > çêneke
kêran > çêran

5) Vengê “O” û “WE”

Kirdkî de tayê çekuyî estê ke eslê xo tirkî yo û bi “O” dest
pêkenê la tayê cayan de sey “WE” yan “WΔ vajîyenê. Nimûneyî:

ocax > wecax, wîcax
ocaxkor > wecaxkor, wîcaxkor
oda > weda
olacax > welecax, welcax
ordege > werdege
ortax > wertax
orte > werte

Grûba Xebate ya Vateyî vengê “O”yî pêşnîyaz kena.

___________

Not: Amadekerdişê nê metnî de ma kitabê “Amadekerdox: Grûba Xebate ya Vateyî,
Rastnuştişê Kirmanckî (Zazakî), Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul 2005” ra îstîfade kerd.

ROŞAN LEZGİN